Afnameverplichtingen in de horeca
wat mag (niet) en wanneer?

In de horecasector zijn exclusieve afnameverplichtingen - met name voor bieren en overige dranken - een wijdverbreid verschijnsel. Dergelijke verplichtingen ontstaan vaak uit financiële constructies met brouwerijen, waarbij bijvoorbeeld leningen, inventaris of (kelder)tapbierinstallaties worden geleverd in ruil voor exclusieve afname. Ook kunnen deze verplichtingen via de huurovereenkomst worden opgelegd.

Beperking van ondernemingsvrijheid

Voor horecaondernemers kunnen afnameverplichtingen nadelig uitpakken. Zij beperken de keuzevrijheid bij leveranciers, drukken op de bedrijfswaarde bij overdracht en zijn niet zelden langdurig. Volgens het mededingingsrecht zijn dit zogenoemde verticale overeenkomsten, die in beginsel verboden zijn vanwege het concurrentiebeperkende karakter. Echter, uitzonderingen bestaan — mits aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan.

Toegestane uitzonderingen en marktmacht

Vrijstellingen gelden onder andere wanneer het marktaandeel van de leverancier onder de 30% blijft. Bij overschrijding, zoals bij Heineken, is goedkeuring van de ACM vereist. Daarnaast speelt de duur van de verplichting een rol: maximaal vijf jaar, tenzij de brouwerij zelf de verhuurder is — dan mag de termijn gelijklopen met de huurovereenkomst. Kleinere afnameverplichtingen tussen minder dan acht ondernemingen, met beperkte omzet en marktaandeel, vallen doorgaans buiten de reikwijdte van het verbod.

Verstopt in contracten: wees alert

Een afnameverplichting hoeft niet expliciet in een leverancierscontract te staan. Het komt regelmatig voor dat een brouwerij als verplichte leverancier wordt aangewezen via een huurovereenkomst. Zulke constructies zijn juridisch aanvechtbaar als zij de vrijstellingsgrenzen overschrijden. Daarbij geldt dat langdurige afnameverplichtingen in sommige gevallen nietig kunnen zijn — mits voldoende bewezen wordt dat er sprake is van mededingingsbeperking.

Heineken & de praktijk van ‘het restpakket’

Hoewel Heineken formeel alleen een afnameverplichting stelt voor tapbier, blijkt uit ervaring dat zij ook probeert andere dranken aan haar assortiment te binden. Andere brouwerijen gaan verder en leggen verplichtingen op voor het gehele drankenassortiment - het zogenaamde restpakket.

Discussie in de sector: onderzoeken KHN & ACM

Uit onderzoek van Koninklijke Horeca Nederland bleek dat 'pandgebonden' bedrijven minder marge maken. De ACM concludeerde daarentegen in het verleden dat er onvoldoende grond was om in te grijpen, mede op basis van het veronderstelde overstapgedrag en het geringe aandeel pandgebonden bedrijven. Deze conclusies worden sindsdien echter breed bekritiseerd, zeker in het licht van de concentratie van gebonden ondernemingen in uitgaansgebieden van steden.

Heeft u vragen over een exclusief afnamebeding of wilt u een overeenkomst laten beoordelen? Neem dan contact op met onze specialisten. Wij zorgen ervoor dat u goed voorbereid bent en uw zakelijke belangen optimaal worden beschermd.